Interesting Respond from a Reader

Following is an email from a reader, Namgay Thinley, who shares very good insight on Dzongkha and technology relationship. He wrote it in Dzongkha so that his words carry their weight through. You should have dzongkha fonts installed on your device to read the following:

སློབ་པ་སངས་མཆོག

ཞུ་དོན། ད་རེས་ཁམས་ཅིག་ཁར་ ང་གིས་ངོ་ཤེས་མི་ཆ་རོགས་ཅིག་གིས་ ཁྱོད་ཀྱི་བཟོ་ཡོད་མི་ སྒེར་གི་ཡོངས་འབྲེལ་ནང་མཐུད་བྱིན་ཡོད། དེ་ནང་ཁྱོད་ཀྱི་ཁ་ཐུག་ལས་ རྫོང་ཁ་དང་ ཨེ་མ་སྐོར་ལས་བྲིས་མི་འདི་ བསམ་འཆར་ལེགས་ཤོམ་ཅིག་ཨིན་པས་ཟེར་ཞུ་ནི། དེ་ནང་ང་ར་ལས་ ག་ཤེས་མི་ཅིག་ ཁྱོད་དང་ཁྱོད་རའི་སློབ་གྲྭའི་སློབ་དཔོན་ཆ་རོགས་ཚུ་ལུ་ཕན་པ་ཅིན་མནོ་སྟེ་ བྲི་དོ་ཟེར་ཞུ་ནི། མ་གཞི་ ང་ར་འདི་གློག་རིག་ནང་ མཁས་པ་ཅིག་མེན་འདི་འབད་རུང་ ད་རེས་ནངས་པར་ རྫོང་ཁ་ནང་ཡང་ གློག་རིག་གི་མཐུན་རྐྱེན་འདི་ལེ་ཤ་གི་ར་ གོང་འཕེལ་འགྱོ་ས་མཐོང་ཅིག  གཤམ་འཁོད་ ཡོངས་འབྲེལ་འཆར་སྒོ་ནང་ གཟིགས་པ་ཅིན་ ཕན་པའི་མཐུན་རྐྱེན་རེ་འཐོབ་ཚུགས་མནོ་སྟེ་ཕུལ་དོ།

http://www.dzongkha.gov.bt/IT/index.en.html

http://www.dit.gov.bt/LocalizationWiki/index.php/Main_Page

 

ད་རེས་ནངས་པ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་མི་ལ་ལུ་ཅིག་གི་ ཝི་ཀི་པི་ཌི་ཡ་ནང་ཡང་ རྫོང་ཁ་བཙུགས་ས་མཐོང་ཅིག་ དེ་འབདཝ་ད་ཁོང་ལུ་ ཆ་རོགས་འབད་དགོཔ་ལེ་ཤ་མཐོངམ་མས། ཆ་རོགས་འབད་དགོཔ་འདི་ཡང་ གཙོ་བོ་ གནད་དོན་དང་ གནས་ཚུལ་ཚུ་མངམ་མེད་པའི་དཀའ་ངལ་འདུག་ཟེར་མནོཝ་མས། 

http://dz.wikipedia.org/wiki/རྫོང་ཁ་

ང་ར་ལས་ མིང་ཚིག་གསར་རྩོམ་སྐོར་ལས་ དུམ་གྲ་ཅིག་ཞུ་བ་ཅིན་ ང་བཅས་རྫོང་ཁ་ལུ་ མིང་ཚིག་གསར་རྩོམ་ལེ་ཤ་འབད་དགོཔ་འདུག་ཟེར་མནོཝ་མས། དང་པ་ རྫོང་ཁ་འདི་རྒྱལ་ཡོངས་ཁ་སྐད་ཅིག་འབད་བ་ལས་བརྟེན། གཉིས་པ་ རྒྱལ་ཡོངས་ཁ་སྐད་འབདཝ་ལས་ མིང་ཚིག་ལངམ་མེད་པ་ཅིན་ རོགས་ཀྱི་ཁ་སླ་སྲེ་སྟེ་སླབ་དགོཔ་འཐོན་ནི་ཉེན་ཁ་འདུག  མ་པ་མིང་ཚིག་གསརཔ་འདི་ འགོ་དང་པ་གོཝ་ད་ དགོད་བྲ་སི་སི་སྦེ་གོ་རུང་ ཤུལ་ལས་གོམས་འདྲིས་ཚུད་པའི་བསྒང་ལས་ ལེགས་ཤོམ་མཐོང་འོང་མེ་ན། དཔྱེ་ཅིག་སླབ་པ་ཅིན་ ད་རེས་ཁམས་ཅིག་ཁར་ ཨ་མི་རི་ཀ་ལུ་ སྔོན་མ་ལས་ཡལ་ཡོད་མི་ ཙི་ཙི་དམརམོ་ཅིག་ མཁས་པ་ཚུ་གིས་ འཐོབ་ཡོད་མི་འདི་ ད་རེས་ཀྱི་ཁོང་རའི་སྲིད་བློན་ཨོ་བཱ་མ་གི་མིང་བཙུགས་ཏེ་ མིང་ཡང་ Obamadon ཟེར་བཏགས༌མི་འདི་ མ་བདེ་ཁག་ཁ་སྦེ་གོ་རུང་ ལོ་དག་པ་ཅིག་གི་ཤུལ་ལས་ ལེགས་ཤོམ་སྦེ་གོ་འོང་མནོཝ་མས། 

བཀྲ་ཤིས་བདེ་ལེགས།

རྣམ་རྒྱལ།

Thank you Namgay for writing to me, I hope this will go on to help lots of people besides me. And I also hope you don't mind me posting your email message here!

Blue Chili on Dzongkha Google

The saddest part of training Dzongkha teachers is at the end when they ask us if what we just taught could be done in Dzongkha- it's 'No' most of the time. They have to know a little bit of English anyway. I take the blame on my self for failing to be powerful and efficient enough to make computer Dzongkha-ready though I spent much of my life dealing with computer. I didn't have mark enough to pursue computers abroad nor did I have money enough to go on my own. God knows what those Bhutanese computer experts are doing.

However there are a few things we discovered as we desperately struggled together to make sense of internet through Dzongkha.
If you have the Dzongkha Keyboard installed then you can type in the search key word in Dzongkha, and Google is smart enough to find us whatever in available accordingly. 

Googling in Dzongkha

Google Dzongkha Results

The title of my post emerged when we were mocking the new Dzongkha words, which even the Dzongkha teachers find it hard to tolerate. We were all on one side when it came to disagreeing with formation of new Dzongkha words that are combination of existing words- like the names of things like computer, TV, football, tape recorder, type writer, vehicle, etc. We can't create new words, we are just connecting old words to make new ones, and land up making it very uneasy for our tongue. 

Then one lopen asked me to translate Ema Hoem to English, which I instantly could- Green Chili, then he asked me to go word by word and do the translation again, which is when I realized Ema hoem is actually Blue Chili. We discussed it at length to understand how such word could be very subtle to notice because of its usage over time. I searched Ema Hoem (typed in Dzongkha) in Google and following is what I got!

When you search for Ema Hoem on Google!

Wikipedia is available in all the language you can think of, and when I say so my 20 Dzongkha teachers look at me in full glow, but then I have to say, Except Dzongkha! I apologize as if it was my fault again. But I also ask them to put half the blame on Dasho Shrub, the man who is responsible for the development of Dzongkha Language (or are we all equally responsible?). Later I discovered that among hundreds of language on Wikipedia there is Boed Weig, meaning Tibetan Language- Bingo. With Tibetan Dzongkha teachers are more comfortable than English.

Wikipedia Doesn't have Dzongkha but look for Boed Weig (Tibetan) 

The following is how Wikipedia looks once we switch to Tibetan Language mode and this brings internet closer to our Dzongkha lopens.

Most Dzongkha Teachers can read, write and understand Tibetan!

What and how much will to take to make Google and Wikipedia possible in Dzongkha is the question I have been asking myself for quite sometime, and today with this post I ask you the same question. Let's also ask who will do that?